Proje Adı: Türkiye’de NEET* Gençlerin Profillerini İyi Olma Hali Perspektifinden Belirleme ve Politika Geliştirme Çalışması
* NEET/ NEİY: Not in Education, Employment or Training / Ne Eğitimde Ne İstihdamda Ne Yetiştirmede

Projenin Yürütüleceği Kurum: İstanbul Bilgi Üniversitesi

Proje Desteği: TÜBİTAK 2519 – COST ÇALIŞMA GRUBU DESTEK PROGRAMI (Proje No: 222K388)

Proje Süresi: 1 Haziran 2023-1 Haziran 2025

Türkiye, Avrupa Birliği üye ve aday ülkeleri arasında NEET oranları açısından birinci sırada yer almakta; toplumsal cinsiyet farkları göz önüne alındığında sorun daha da kritik bir hal almaktadır.

Ülkemizde birçok gencin eğitim, istihdam ve sosyal hayatın dışında kalması gençlerin refah seviyesini düşürerek potansiyellerini hayata geçirmelerine engel olmaktadır. NEET gençlerin oranındaki bu yükseklik aynı zamanda gençlik, eğitim ve istihdam politikaları açısından da önemlidir.

NEET genç oranının düşürülmesi hedeflerine Türkiye Cumhuriyeti’nin kalkınma planlarında, ilişkili stratejik planlarda ve bakanlıklar düzeyinde yer verilmektedir. On İkinci Kalkınma Planına göre, Türkiye’de 2023 yılında %23 civarında olan NEET oranının, 2028 yılında %20 seviyesine indirilmesi hedeflenmektedir. Türkiye’nin yanı sıra Avrupa Birliği ve OECD ülkeleri başta olmak üzere dünyada da NEET gençlerin sorunlarının anlaşılması ve oranlarının azaltılması önemli bir politika hedefidir. Bu bağlamda Türkiye dahil birçok ülkede çeşitli düzeylerde politika ve müdahaleler uygulanmaktadır.

TÜBİTAK tarafından desteklenen bu proje, çok yöntemli bir araştırma ile gençlerin iyi olma halini temel alarak NEET statüsü taşıyan 15-24 yaş arası gençlerin Türkiye’ye özgü gerçekçi bir profilini çizmeyi amaçlamaktadır. 

Ülkemizde, mevcut politika ve stratejik planlarda NEET gençler türdeş bir biçimde ele alınmaktadır ve farklı genç gruplarının ihtiyaçlarının gözetimi konusunda gelişime ihtiyaç vardır. Bu alandaki politika hedeflerinin başarıya ulaşması için, öncelikle NEET gençlerin sorunlarının ve profillerinin daha iyi anlaşılması gereklidir. Gençlerin potansiyellerini hayata geçirebilmeleri için kendilerine özgü ihtiyaçların belirlenmesi ve bu alanlarda desteklerin sağlanması gerekmektedir. 

TÜBİTAK tarafından desteklenen Projemiz, Türkiye’deki NEET gençlere özgü toplumsal cinsiyet ve kırsallık boyutu gibi farklı kesişimselliklere de dikkat çekerek NEET sorunsalının daha iyi anlaşılmasına katkı sunacaktır. Konunun özneleri olan gençler başta olmak üzere, kapsamlı bir çözüm için harekete geçirilmesi gerekli paydaşlara da katılım imkanı verilerek politika yapım süreçlerine yönelik önerilerde bulunulacaktır. Ayrıca, proje kapsamında benimsenen “iyi olma hali” ve “biyoekolojik model” yaklaşımları ışığında, Türkiye’de yaşayan gençlerin yapabilirliklerinin artırılması için bir dizi belirleyici ortaya konarak etkin politika yapımına ve alanyazına katkı sağlanacaktır.

Bu proje 11. Kalkınma Planı’nda yer alan genç işsizliğini azaltmak (md.116), gençlerin iş piyasasına girişini kolaylaştırmak (md. 210) ve kadın ve gençlere insan onuruna yakışır işler yaratma (md. 539) hedefleriyle uyum içindedir. Ayrıca “tüm bireylerin kapsayıcı ve nitelikli bir eğitime ve hayat boyu öğrenme imkânlarına erişim sağlamaları” (md. 537) amaçlarına katkı sağlayacaktır.

• 2400 kişilik 18-24 yaş Türkiye gençliğini kırsallık boyutunu göz önünde bulunduran bir örneklemle temsil edecek olan anket ile Türkiye’de NEET gençlerin özgün ve çok boyutlu bir profilini çizmek,
• Farklı profillerden ve coğrafyalardan 100 gencin katılımıyla yürütülecek derinlemesine görüşmeler ile konunun doğrudan öznesi olan NEET gençlere söz vermek,
• Temel kavramlar, kuramsal tartışmalar, Türkiye’deki ve dünyadaki çalışmalar, politika önerileri ve yasal altyapı konusunda kamuoyu ve paydaşlar arasında ortak bir anlayışı oluşturacak bir bilgi portali inşa etmek,
• Türkiye’de konuyla ilişkili paydaşları haritalamak ve politika yapım sürecine dahil etmek,
• Politika yapım süreçlerinde ulusal ve yerel paydaşların katılımıyla yürütülecek bir dizi çalıştay gerçekleştirmek,
• Tüm proje sonuçları ve bulgularını kamuoyu ile paylaşarak Türkiye’de konuya ilişkin farkındalık yaratmak ve, 
• Ulusal ve uluslararası alanyazına katkıda bulunmaktır.

Araştırmamızda nicel ve niteliksel yöntemler bir arada kullanılacaktır. Niceliksel veri toplamayı amaçlayan anket çalışmamız kapsamında 15-24 yaş arasındaki Türkiye nüfusunu temsil eden örneklem iki aşamalı olarak (orantılı olasılıksal ve ardından genişletilmiş örneklem yöntemleriyle) seçilecektir. Toplam 2400 kişiye ulaşmayı amaçlayan anket çalışmamız kapsamında NEET gençlerle NEET olmayan gençlerin öyküleri karşılaştırmalı olarak analiz edilebilecektir. Niteliksel çalışma kapsamında ise İstanbul, Adana ve Mersin’i kapsayan illerde, amaçlı örneklem yöntemiyle maksimum farklılık gözeterek seçilmiş 100 NEET gençle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilecektir. Görüşmelerde NEET gençlerin sorunları ve baş etme mekanizmalarına dair ortak temalar ve farklılıkların tespit edilmesi ve NEET gençlere söz verilmesi amaçlanacaktır.

Araştırma Soruları:

• Türkiye’de 15-24 yaş aralığındaki NEET gençlerin özellikleri nelerdir? Türkiye’ye özgü NEET tipolojileri var mıdır?
• Toplumsal cinsiyet başta olmak üzere kır/kent; aile yapıları; coğrafi farklılıkların kendi başına ve kesişimsel etkileri nelerdir?  
• Türkiye’deki 15-24 yaş NEET gençlerin iyi olma hali alanları ve göstergeleri nelerdir? Özellikle öznel iyi olma halinin belirleyici nelerdir? 
• Bulgular ışığında, 15-24 yaş gençlerin farklı tipolojileri ve farklı ihtiyaçları gözetilerek, ne tür politikalar geliştirilebilir?

Toplumsal cinsiyet ve kırsallık başta olmak üzere kesişimsel faktörlerin etkilediği farklı NEET profilleri belirlenerek, iyi olma hali yaklaşımı ve biyoekolojik model yardımı ile NEET gençlerin öyküleri bütüncül bir biçimde anlatılacaktır.

Eşitsizlikler ve bu eşitsizliklerin yol açtığı yoksunluk, yoksulluk ve haklara erişememe hem dünyada hem de Türkiye’de en temel sorunlardan biridir. Özellikle en kırılgan gruplar için, bu eşitsizliğin nesilden nesile aktarımının nasıl engellenebileceği konusu, insani kalkınma perspektifiyle ne tür politikaların geliştirilmesi gerektiği hem akademik hem de siyasi alanda çalışılmaktadır. 

İyi Olma Hali Yaklaşımı

Hem bugünü hem de geleceği değerlendirmeye dair bir ölçme ve analitik değerlendirme aracı olan iyi olma hali, öznel iyi olma hali ve katılım gibi yeni alanları tanımlayarak öznel deneyimleri önemseyen bir yaklaşımdır. Bireyleri çevreleyen sosyal koşullar, sosyal ağlar ve kaynaklar tarafından şekillenen iyi olma halinin tüm alanları- maddi durum, sağlık, eğitim/iş, risk ve güvenlik, ev ve çevre, katılım- birbirleri ile ilişkilidir. Tüm alanlarda ilişkiler ve öznel iyi olma hali soruları da ele alınır.

NEET alanında öznel iyi olma haline odaklanan sınırlı sayıda çalışma vardır. Türkiye’de yapılan çalışmalardan ikisi, projenin araştırmacıları olan Prof. Dr. Emre Erdoğan ile Prof. Dr. Pınar Uyan Semerci tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar TÜBİTAK destekli Çocuğun İyi Olma Hali Araştırması (Uyan Semerci, 2012) ve Habitat Derneği’nin hazırladığı Gençlerin İyi Olma Hali Araştırması (Erdoğan, 2017; 2019; 2020; 2021)

Biyoekolojik Model Yaklaşımı

Birbirini etkileyen alanlar içerisinde iyi olma halini ortaya koymaya çalışan araştırmalar açısından Bronfenbrenner’in Biyoekolojik Modeli faydalı bir perspektif sunar (Bronfenbrenner, 1979; Bronfenbrenner ve Ceci, 1994; Bronfenbrenner, 1995; Bronfenbrenner ve Morris 1998). Biyoekolojik Model’e göre, gelişim pek çok çevresel sistemin etkisini yansıtmakta ve bireylerin içerisinde etkileşim halinde oldukları (mikro-/mezo-/egzo-/makro-/krono-) sistemlerle tanımlanmaktadır. NEET gencin iyi olma halini belirleyen tüm alanlarda durumunu biyoekolojik perspektifin yardımı ile içinde olduğu aile/hane koşulları başta olmak üzere en yakın çevreden, dijitalleşme, iklim değişikliği ve pandemi gibi küresel ölçekteki değişimleri içinde bulunduran en geniş halkaya düşünerek hem objektif hem de subjektif göstergelerle resmetmek hedeflenmektedir. 

Kesişimsellik Yaklaşımı

Özellikle en kırılgan grupların tespiti ve sonrasında doğru müdahalelerin yapılabilmesi için gerekli verinin toplanabilmesi amaçlanmaktadır.  Kesişimsellikler, NEET gençlerin heterojenliğini ve belirleyici süreçlerin karmaşık yapısını ortaya koyabilmesi için önemli bir kavramdır. Toplumsal cinsiyet, sınıf, ırk, etnik kimlik, engellilik, göçmenlik gibi eşitsizlik sistemlerinin kesişerek kendine özgü dinamikler ve sonuçlar doğurduğu düşüncesinden yola çıkan (Collins, 1998) bu kavram, biyoekolojik modelin yardımı ile detaylandırmaya çalışılan iyi olma hali alanlarında en kırılgan grupların tespitine yardımcı olacaktır. Sosyal dışlanmanın hangi düzeylerde ne şekilde oluştuğunu anlamamıza yardımcı olarak, dışlanmaların çok boyutlu yapısının ortaya çıkardığı kesişimselliği anlamamızı sağlayacaktır.

Yapabilirlikler Yaklaşımı

Amartya Sen ve Martha Nussbaum tarafından geliştirilen Yapabilirlikler Yaklaşımı, bireysel refahın, bir kişinin değerli işlevleri (yani, bir kişinin yapmaya veya olmaya değer verebileceği çeşitli şeyler) gerçekleştirme kapasitesi açısından değerlendirilmesini öneren normatif bir çerçevedir. Odak noktasını gelir veya fayda gibi geleneksel refah ölçütlerinden, bireylerin gerçekte ne yapabilecekleri veya ne olabileceklerine, yani “yapabilirliklerine” kaydırır. Yapabilirlikler Yaklaşımı kapsamında belirlenmiş olan gelişim alanları, projemiz kapsamında gençlerin iyi olma halini artırabilecek veya azaltabilecek paydaşların belirlenmesinde ve NEET gençlerin profillerini belirlememizi sağlayacak derinlemesine görüşmeler ve anket çalışmamızda bizlere değerli bir rehberlik sağlamaktadır. 

Özetle, Türkiye’de eğitimde ve işte olmayan 15-24 yaş dilimindeki NEET gençlerin tipolojilerini ortaya çıkarılarak, iyi olma alanlarındaki göstergeler ışığında ve çevresel koşulları ve kaynakları dikkate alan biyoekolojik yaklaşımı içerisinde, kesişimsel kırılganlıklar başta olmak üzere, NEET olma süreçleri ve sonuçları araştırmada ele alınacaktır.